Τρόπος κατάταξης των νεοελληνικών διαλέκτων

Δεν υπάρχει ομοφωνία των ερευνητών για τα κριτήρια κατάταξης και διαφοροποίησης των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων, καθότι δεν υφίστανται σαφείς γεωγραφικοί διαχωρισμοί . Παρακάτω δίνονται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα από κάθε γλωσσικό επίπεδο για τα κριτήρια διαφοροποίησης, στα οποία εστιάζεται συνήθως η έρευνα (από αυτά άλλα αποτελούν επιβιώσεις από παλαιότερες μορφές της γλώσσας και άλλα νεωτερισμούς ως προς την κοινή νεοελληνική):

α) Φωνητικά - Φωνολογικά:

• κλειστότερη προφορά των ατόνων [e] και [ο] ως [i] και [u] αντιστοίχως ("κώφωση"), και αποβολή/σίγηση των άτονων [i] και [u], π.χ. παιδί > πιδί, κουλούρι > κ'λούρ'. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα.
• προφορά του [k] ως [ts] ("τσιτακισμός"), π.χ. Κυριακή > Τσυριατσή. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει στα νησιά του Αιγαίου, τη Μάνη, την Κρήτη, κ.α.
• προφορά των διπλών συμφώνων, π.χ. θάλασ-σα. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα, την Κύπρο και την Κάτω Ιταλία.
• απουσία συνίζησης, π.χ. τα παιδία, η μηλέα. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στον Πόντο, στην Κάτω Ιταλία, στα Επτάνησα και τη Μάνη.

β) Μορφολογικά

• διατήρηση του τελικού -ν, π.χ. το παιδίν. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα και την Κύπρο.
• κατάληξη γ' πληθυντικού ενεργητικού Ενεστώτα σε -ουσι αντί -ουν, π.χ. έχουσι αντί έχουν. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στα Δωδεκάνησα και την Κύπρο.
• αρσενικό άρθρο [i] αντί ο, π.χ. ι Νίκους. Το χαρακτηριστικό αυτό επιχωριάζει κυρίως στη Β. Ελλάδα.
• αύξηση η- αντί ε- στους παρελθοντικούς χρόνους, π.χ. ήλεγα, ηφέρνανε. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει στα Δωδεκάνησα, την Κρήτη και την Κύπρο.
• χρήση της ερωτηματικής αντωνυμίας είντα αντί τι, π.χ. είντα θες; Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει κυρίως στα νησιά του Αιγαίου.

γ) Συντακτικά

• εκφορά του έμμεσου αντικειμένου με αιτιατική αντί γενικής, π.χ. θα σε δώσω αντί θα σου δώσω. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει στη Β. Ελλάδα, τον Πόντο και τη Μικρασία.
• επίταξη των προσωπικών αντωνυμιών, π.χ. έδωσά σου αντί σου έδωσα. Το φαινόμενο αυτό επιχωριάζει κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και τη Μικρασία.